Dzisiejsza notka to moja praca zaliczeniowa z przedmiotu Wiedza o kulturze, za którą dostałam najwyższą możliwą ocenę. (Skromność mode on.) Ale jestem naprawdę zadowolona i dumna z tego studium, mam nadzieję, że wam też się spodoba! Znajduje się tu sporo spoilerów do filmu Kahaani, który rozbieram na czynniki pierwsze. Zaznaczyłam je mniejszą czcionką w szarym kolorze, żeby tekst nie rzucał się od razu w oczy. Zapraszam do lektury, a później do sięgnięcia po film Kahaani (jeśli jeszcze go nie widzieliście).
Magdalena Święćkowska
Filmy heroinocentryczne w kinie hindi. „Kahaani” Sujoya Ghosha
Kino hindi (Bollywood) coraz chętniej powierza aktorkom role silnych, niezależnych kobiet. Filmy heroinocentryczne odważnie wkraczają do głównego nurtu. Nie jest to zjawisko nowe w historii tego ośrodka przemysłu filmowego Indii, jednak na tle ostatniej dekady jest to trend wart uwagi, zważywszy na fakt, że odżył również gatunek filmów akcji o dzielnych policjantach (lub po prostu mężczyznach), gdzie kobiety pełnią rolę jedynie miłosnych podbojów męskich protagonistów. Bardzo często fabuły tych produkcji są kopiowane z filmów powstałych na południu Indii (w językach telugu czy tamilskim). Wyniki box office tylko potwierdzają, jakich filmów oczekuje widownia, jednak reżyserzy nie boją się eksperymentować.
Madhur Bhandarkar jest jednym z twórców, którzy lubią powierzać aktorkom wymagające role. Począwszy od jego debiutanckiego filmu „Chandni Baar” aż do najnowszego „Heroine” dał występujących w nich aktorkom niełatwe do sportretowania postaci kobiece. W przypadku Priyanki Chopry rola w filmie Bhandarkara otworzyła oczy tym, którzy do tej pory nie dostrzegli jej talentu aktorskiego (lub nie mieli ku temu dobrej okazji). Była Miss Indii za rolę aspirującej modelki w „Fashion”, która w pogoni za sukcesem traci cząstkę siebie, zgarnęła całą pulę nagród, w tym najbardziej prestiżową w Indiach – National Award. Sam film odniósł niemały sukces w box office i uznawany jest za jeden najważniejszych heroinocentrycznych filmów w Bollywood[1].
Gauri Shinde obsadziła (prawie zapomnianą) aktorkę Sridevi w filmie „English Vinglish”, którym powróciła na srebrny ekran po 15 latach. Film z dużym wyczuciem mówi o obecnym statusie gospodyń domowych w Indiach. Najświeższym filmem z kobietą w roli głównej, który odniósł sukces wśród krytyków i widowni, jest „Queen”, gdzie w tytułową rolę wciela się Kangana Ranaut (również doceniona za drugoplanową rolę w filmie „Fashion”). Obraz ten opowiada o Rani, dziewczynie z małego miasta, która po odwołaniu ślubu przez jej narzeczonego postanawia pojechać sama… na swój miesiąc miodowy.
 |
| Sunny Leone w filmie Jism 2 |
Niemałe zamieszanie w kinie hindi robi również Sunny Leone, była aktorka filmów pornograficznych. Po debiucie w 2012 roku w filmie „Jism 2” jej kariera nabiera tempa i jest chętnie obsadzana w kolejnych rolach. Jej aparycja, jak i przeszłość są z pewnością powodami, dla których Sunny wciela się w role uwodzicielskich kobiet i nie stroni od pokazywania swoich kształtów na ekranie. Sama Sunny nie wstydzi się swojej przeszłości, bo dzięki niej nie byłaby w tym miejscu, w którym jest teraz[2]. Jej ostatni film „Ragini MMS 2” bardzo dobrze poradził sobie w box office i też wpisuje się poniekąd w kategorię filmów heroinocentrycznych.
Film “Kahaani” wydaje mi się najciekawszy do głębszej analizy ze względu na konstrukcję postaci, zarówno głównej kobiecej protagonistki, jak i drugoplanowych bohaterów męskich, oraz obalenie wielu stereotypów związanych z kinem hindi. Nie bez znaczenia jest również obsada.
Vidya Balan w ciągu ostatnich kilku lat swojej kariery w Bollywood zyskała status „female hero”[3]. Począwszy od 2009 roku wcieliła się w role silnych kobiet, za które została wielokrotnie nagrodzona. W filmie „Paa” zagrała matkę chorego na progerię chłopca. Jej bohaterka, mimo odejścia od niej ojca dziecka, zdecydowała się wychować syna, mimo jego nieuleczalnej choroby. Za tę rolę zdobyła swoją pierwszą nagrodę Filmfare dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej. Drugą statuetkę Filmfare (krytyków) zdobyła za odważną kreację uwodzicielskiej Krishny w filmie „Ishqiya”. W 2011 roku zagrała dwa zupełnie odmienne charaktery. W filmie „No One Killed Jesica” (opartym na prawdziwych wydarzeniach) zagrała Sabrinę, której siostra została zamordowana przez syna polityka. Sabrina przez wiele lat próbuje dowieść winy sprawcy, jest zdeterminowana w dążeniu do sprawiedliwości. W filmie „The Dirty Picture” wcieliła się w rolę seksbomby lat 80. – Silk Smithę. Ta rola przyniosła jej nie tylko Filmfare, ale też National Award. Silk Smitha sportretowana przez Vidyę odważnie dąży do celu, by zostać aktorką, swoimi ociekającymi erotyzmem występami rozpala żądze całego kraju i osiąga sukces, jednak w życiu osobistym odczuwa pustkę. Jej odważna kreacja zdobyła uznanie krytyków i przyciągnęła do kin rzeszę widzów. Rola Vidyi w filmie „Kahaani” przyniosła jej kolejną statuetkę Filmfare.
 |
| Vidya Balan w filmie No One Killed Jessica |
„Kahaani” opowiada historię Vidyi Bagchi, która przyjeżdża do Kalkuty w poszukiwaniu zaginionego męża – Arnaba. Co od razu zwraca naszą uwagę to zaawansowana ciąża głównej bohaterki. Vidya Balan również podczas promocji filmu nosiła brzuch ciążowy i poszukiwała swojego filmowego męża[4]. Twórcy wyraźnie chcieli zwrócić uwagę, że stan bohaterki nie jest bez znaczenia. Ciąża wzbudza w męskich postaciach w filmie różne reakcje. Gdy Vidya zwraca się z problemem na policję, staje się obiektem żartów i nie jest traktowana poważnie. Funkcjonariusz Chatterjee sugeruje, że mąż przestraszył się i uciekł, chcąc uniknąć odpowiedzialności za dziecko. Młody policjant Rana zgoła inaczej traktuje bohaterkę. Mocno się angażuje w poszukiwanie Arnaba Bagchiego. Zachowuje się troskliwie wobec Vidyi, zważa na jej stan, nie chciałby, by stała jej się krzywda. W tym przypadku błogosławiony stan bohaterki stawia ją na wyższej pozycji. Inna sprawa to fakt, że widać, że funkcjonariusz ten podkochuje się w Vidyi, jest ona dla niego atrakcyjna, ale jej stan wzbudza w nim również opiekuńcze odruchy. Urzędnik Khan zdaje się mieć za nic odmienny stan kobiety. Vidya prosi mężczyznę, by zgasił papierosa, gdy znajdowali się w jednym pomieszczeniu, bohater jednak ignoruje jej prośbę. Przez cały film jest oschły wobec kobiety. Zupełnie różna to postawa w stosunku do łagodnego Rany.
Tak odmienne postrzeganie i traktowanie bohaterki zestawić można z feministyczną teorią o „biologicznym” esencjalizmie. Fizyczna odmienność kobiet i ich uzależnienie od prokreacyjnych funkcji traktowane może być w przeciwnych znaczeniach: jako źródło opresji kobiet lub jako źródło ich uprzywilejowanej pozycji w stosunku do wyjałowionych, pasożytujących na kobiecej energii mężczyzn. Shulamith Firestone uważa, że kobiety podporządkowane są mężczyznom ze względu na swoją biologię (utożsamianą z prokreacją). Mary Daly, przedstawicielka tej drugiej grupy, nie uważa by kobieta była ofiarą swojej biologii – dając życie stanowi kontynuację (a nie zaprzeczenie) przyrody i stawia ją na uprzywilejowanej pozycji. Adrienne Rich dodaje również, że macierzyństwo może być radosnym doświadczeniem dla wyzwolonej kobiety we współczesnym feminizmie – nie jest ono już patriarchalnym, zinstytucjonalizowanym przeżyciem. Obie teoretyczki zachęcają feministki do podkreślania biologicznej specyficzności kobiet jako podstawy dla pozytywnego wartościowania „kobiecości”[5].
Ostatnia scena w filmie „Kahaani” dobitnie pokazuje siłę i wysoką rangę kobiety-matki. Główna bohaterka zostaje porównana do hinduskiej bogini Durgi, która jest nie tylko matką, ale też wojowniczką, która pokonuje demona. Ostatnia sekwencja filmu odbywa się w czasie święta Durga Puja, które celebruje uwielbienie dla tej bogini. W świetle zakończenia filmu Vidya staje się uosobieniem bogini Durgi.
 |
| Parambrata Chatterjee i Vidya Balan w filmie Kahaani |
Znana teoria Laury Mulvey mówi o tym, że kino zaprogramowane jest tak, by widz utożsamiany był z mężczyzną. Jego spojrzenie rzutuje na sposób, w jaki przedstawiana jest kobieta – jest ona stylizowana na erotyczną fantazję. Również w kwestii narracji panuje zasada, by mężczyzna rządził akcją filmu, prowadził do jej rozwiązania. Cytując samą autorkę: „Zgodnie z zasadami panującej ideologii i ukrytych za nią struktur psychicznych postać męska nie może unieść ciężaru uprzedmiotowienia seksualnego. Mężczyzna nie chce patrzeć na swego ekshibicjonistycznego sobowtóra. Rozłam między widowiskiem i fabułą wzmacnia rolę mężczyzny jako sprawcy wypadków, który aktywnie posuwa intrygę naprzód”[6]. Męska postać jest tak skonstruowana, by każdy mógł się z nią utożsamić – jest ideałem Ja (pojęcie z psychoanalizy Freuda). On także dyktuje erotyczne spojrzenie skierowane na bohaterkę kobiecą. Sama kobieta jest symbolem braku – braku penisa unaoczniającego groźbę kastracji. Dlatego mężczyzna ma pod kontrolą swojego wzroku ciało kobiety, co odrzuca obawę kastracji[7]. Bohaterka filmu „Kahaani” jest uosobieniem strachu mężczyzny z teorii Mulvey. W ostatniej sekwencji filmu wychodzi na jaw, że Vidya wszystkich bohaterów męskich historii wykorzystała dla własnego celu – zemszczenia się za śmierć męża. Pod pozorem jego poszukiwań, tropiła tak naprawdę sprawcę jego śmierci (jej mąż zginął w czasie ataku gazowego w metrze), w czym pomagali jej wszyscy policjanci. Dowiadujemy się także, że chociaż przebywając w Kalkucie nie była w ciąży, to wcześniej poroniła. Brzuch ciążowy był jej kamuflażem i siłą, która napędzała ją do działania. W sprytny sposób pozbywa się również śladów swojej obecności w mieście (ciągłe wycieranie powierzchni). Esencjalizm spełnił się tutaj w jego pozytywnym aspekcie. Vidya zabija sprawcę śmierci męża i wtapia się w tłum świętujących kobiet-mężatek. To bohaterka napędza akcję filmu i zwycięża męskie postacie.
„Kahaani” cieszyło się dużym powodzeniem w kinach, chociaż Sujoy Ghosh nie postawił na sprawdzony gatunek z mężczyzną w roli głównej. Niekonwencjonalna bohaterka filmu nosi w sobie wiele męskich cech i łączy je z kobiecością. Nie jest to typ postaci popularny w kinie hindi. A na pewno do tej pory filmy z takimi bohaterkami nie osiągały tak dużego sukcesu. Wciągająca historia, doskonałe aktorstwo, dobra promocja filmu i pozytywne recenzje z pewnością również miały swój wpływ na to, że widzowie zdecydowali się obejrzeć ten film. Popularność filmu chciałabym zestawić z socjologicznymi badaniami przeprowadzonymi przez Uniwersytet Gdański. Polegały one na sprawdzeniu jak postrzegane są kobiety w stereotypowych i niestereotypowych rolach rodzaju w dwóch krajach: Polsce i Indiach. (Ze względu na temat pracy zwrócę uwagę na wyniki badań wśród Hindusów.) Jak oceniane są kobiety niepełniące tradycyjnych ról, podejmujące działania przypisywane mężczyznom, jak i te wpisujące się w obraz „typowej” kobiety. Badanie przeprowadzono na grupie studentów (mężczyzn i kobiet) z Jawaharlal Nehru University. Wcześniej przygotowano ankietę mającą wyłowić zachowania i czynności typowe dla każdej z płci. Na jej podstawie stworzono cztery opisy; dla kobiet były to kobieta kobieca (zajmująca się domem i dziećmi) i kobieta męska (zorientowana na sukces)[8].
 |
| Sridevi w filmie English Vinglish |
Wynik okazał się zaskakujący w ocenie hinduskich mężczyzn, ponieważ statystyka nie wykazała większej różnicy w postrzeganiu kobiet w rolach męskich i w rolach kobiecych (w wymiarach: sprawność, sympatia, moralność, szacunek). Spodziewano się, że kobiety niepełniące swoich stereotypowych ról będą oceniane przez mężczyzn negatywnie, okazało się jednak inaczej. Wykształceni Hindusi nie mają nic przeciwko, gdy kobiety wychodzą ze swoich podporządkowanych rodzinie ról. W grupie studentek kobiety w rolach męskich wzbudzały większą sympatię i były postrzegane jako bardziej sprawne. Wynik ten może sugerować, że kobiety doceniają bohaterki niezależne, ambitne, niepatrzące na oczekiwania społeczeństwa[9].
„Kahaani” mogło przyciągnąć do kin tę wykształconą, średniozamożną część społeczeństwa, która nie widzi płci przez pryzmat ich stereotypów. Szczególnie mężczyźni są otwarci na nowy rodzaj bohaterek, nie tylko tych będących ładnym dodatkiem do męskiego protagonisty. Kobiety natomiast doceniają próby filmowców, by promować silne kobiece osobowości. Bohaterka filmu zdecydowała się na własną rękę wymierzyć sprawiedliwość. Często to męscy bohaterowie mszczą się za swoje krzywdy, są przygotowani fizycznie, by walczyć i pokonywać wielu przeciwników. W „Kahaani” role się odwracają i to kobieta wyrusza na misję dopełnienia swojej zemsty, „ubrana” w charakterystyczne, kobiece atrybuty, mogące uchodzić za te stereotypowe (troska o męża, dbałość o porządek, czy wreszcie biologiczny element – ciąża).
Sujoy Ghosh konstruuje w „Kahaani” nie tylko sprawnie zrealizowany thriller, ale też odwraca teorię Laury Mulvey, mówiącą o tym, że mężczyzna jest władcą spojrzenia. To kobiecy pierwiastek tutaj triumfuje, a pozorne słabości kobiety (biologiczne uwarunkowania) okazują się jej siłą.
Bibliografia:
1. E. Hyży, Kobieta, ciało, tożsamość. Teorie podmiotu w filozofii feministycznej końca XX wieku, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2003.
2. N. Kosakowska, Kobiety w stereotypowych i niestereotypowych rolach płciowych – Polska i Indie. Porównanie międzykulturowe [w:] Kobieta w kulturze – kultura w kobiecie. Studia interdyscyplinarne, red. A. Chybicka, M. Kaźmierczak, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006.
3. L. Mulvey, Przyjemność wzrokowa a kino narracyjne [w:] Antropologia kultury wizualnej: zagadnienia i wybór tekstów, red. I. Kurz, P. Kwiatkowska, Ł. Zaremba, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012.
[1] http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/entertainment/top/lists/Top-10-path-breaking-women-oriented-films-of-Bollywood/videols/18862015.cms; http://zeenews.india.com/exclusive/international-womens-day-films-that-immortalised-womanhood-in-the-recent-past_6107.html; dostęp: 30 czerwca 2014.
[2] http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news-interviews/Sunny-Leone-doesnt-regret-her-past/articleshow/33652394.cms; dostęp: 30 czerwca 2014.
[3] http://movies.ndtv.com/bollywood/vidya-has-taken-over-as-female-hero-says-shekhar-175892; http://www.theasians.co.uk/story/20111211_thedirtypicture_vidyabalan; dostęp: 30 czerwca 2014.
[4] http://www.hindustantimes.com/photos-news/Photos-Entertainment/vidyapromoteskahaani/Article4.aspx; dostęp: 30 czerwca 2014.
[5] E. Hyży, Kobieta, ciało, tożsamość. Teorie podmiotu w filozofii feministycznej końca XX wieku, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2003, s.46.
[7] Tamże, s.573.
[8] N. Kosakowska, Kobiety w stereotypowych i niestereotypowych rolach płciowych – Polska i Indie. Porównanie międzykulturowe [w:] Kobieta w kulturze – kultura w kobiecie. Studia interdyscyplinarne, red. A. Chybicka, M. Kaźmierczak, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006, s.97-98.
[9] Tamże, s.100-103.
PS Wybaczcie też, bo nie umiałam zrobić aktywnych odnośników do przypisów. :(
PS Wybaczcie też, bo nie umiałam zrobić aktywnych odnośników do przypisów. :(
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz